Açıklama 1:

İki yasamızın tanımlamaları birleştirildiğinde, kürekten başka bir güçle (motor ve/veya yelken) yürütülen ve pek küçük olmayan bütün tekneler “gemi” olarak kabul edileceklerdir. Konumuzun, esas itibariyle amatör denizcilerin kullandıkları teknelerle ilgili olması bir yana, aşağıdaki metinde Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü’ndeki tanımlamaya da sadık kalınarak gemi yerine tekne tanımı kullanılmıştır. Aşağıda anlatılanlar içinde, yasal düzenlemeler yanında konunun teamül haline gelmiş uygulamaları da öne çıkarılmaya özen gösterilmiştir. Denizcilik etiketi, tarihin derinliklerinden gelen teamülle zenginleşmiştir ve asıl önemli olan da budur.

Türk Bayrağı açısından bakıldığında;

Askerî gemiler hariç, tipi, sınıfı, boyutları ne olursa olsun her Türk teknesinin taşımakla yükümlü olduğu Bayrak, seyirde;

Kıç tarafta, güvertede, omurga hattı üzerinde, küpeşteye 40-45 derece açıyla bağlanmış özel gönderinde (direğinde) taşınır. Gönder, tercihan ahşap malzemeden yapılmış olmalıdır.

Gönder, teknenin, yapısal özellikleri nedeniyle, kıç tarafında bulunabilecek vinç, makara, matafora, rampa vb. engeller nedeniyle, omurga hattı üzerine yerleştirilemiyorsa, yine kıçta sancak tarafa yerleştirilir.

Birden fazla direkli yelkenli teknelerde, arka direk bumbasının veya yelkenin engellemesi (çapariz vermesi) nedeniyle seyirde Bayrak, kıç tarafta, omurga hattı üzerinde veya sancak tarafta taşınamıyorsa, arka direk (mizana direği) şapkasına ilâve edilecek bir gizde taşınabilir. Bu tip tekneler limandayken, Bayrağın kıçtaki asıl yerine (gönderine) çekilmesi esastır.

Seren (yan) yelkenli teknelerde seyirde Bayrak, en arka direkteki randa yelkenin çördek yakasında taşınır. Çördek yakası bu yelkenin sereninin pupaya bakan ucudur.

Bayrak kıç ıstralyada taşınmaz.

Yırtık, yıpranmış ve rengi solmuş bayrak yenisi ile değiştiriir. Eskimiş bayrak usulüne uygun olarak imha edilir, çöpe atılmaz.

Açıklama 2:

Randa yelken günümüzde, üstünde bir seren, altında ise bumba bulunan dört köşeli bir yelkeni tanımlar. Oysa Randa, kabasorta armalı teknelerin en arka direğindeki yan seren yelkenin adıdır. Seren yelkenli büyük tekneler, denizlerde yavaş yavaş azalırken, randanın adı dilimize, benzetmeyle genellenerek intikal etmiştir.

Tekne limandayken Bayrak, gün ağardığında veya en geç saat 08.00’de gönderine çekilir (toka edilir), gün batımında veya en geç saat 21.00’de indirilir (arya edilir).

Seyir halinde bulunan tekneler Bayraklarını gece çekili bırakabilirler.

Karaya çekilmiş teknelere Bayrak çekilmez. Bunun tek istisnası askeri gemilerdir.

Askeri gemiler hariç, bütün tekneler sadece bir adet Türk Bayrağı taşırlar. Askeri olmayan teknelerde birden fazla Bayrak taşınması ancak Ulusal Bayramlarda mümkündür.

Seyirde, Türk Bayrağı dışında, (haberleşme amacıyla kullanılacak uluslararası işaret/kod flamaları hariç) başka hiçbir bayrak veya flama taşınmaz. Haberleşme bitince, kod flamaları indirilir. Şu kadar ki, yatların kulüp forsları seyirde ve limanda anadirek başındaki özel gönderinde gece ve gündüz taşınır.

Tekne sahibinin, varsa özel forsu/flaması sadece limanda ve kendisi teknedeyken ana direk sancak gurcatasında taşınır. Bu gurcatada, misafir olunan ülkenin bayrağı çekiliyse, tekne sahibinin forsu iskele gurcatada ve sadece limandayken taşınır.

Tekne sahibinin üye olduğu klüp/dernek gibi kurumlara ait flamalar, varsa direk tepesindeki gönderinde taşınır. Gönder mevcut değilse, özel flamalar gibi sancak gurcatada veya iskele gurcatada taşınır.

Tekne sahibinin forsu sadece iki durumu anlatır:

a) Fors çekilmişse “teknedeyim”,

b) Fors mezestre ise (yarıya kadar çekilmişse) “teknedeyim, rahatsız edilmek istemiyorum”.

c) Fors ancak tekne el değiştirdiğinde tamamen indirilir.

Karantina bayrağı (Q bayrağı) da ana direk sancak gurcatasında taşınır, iki anlamı vardır:

a) Sularınızda bir limanınıza uğramadan seyrediyorum (transit), gemimde bulaşıcı hastalık yoktur, serbest geçiş hakkı istiyorum/kullanıyorum,

b) Limanınıza geldim, gemimde bulaşıcı hastalık yoktur, giriş işlemlerime başlanmasını istiyorum/bekliyorum.

Bir ülkenin karasularından transit geçiş tamamlanınca, karantina bayrağı indirilir.

Bir ülke limanında giriş işlemleri tamamlanınca, karantina bayrağı indirilir ve yerine (ana direk sancak gurcata), misafiri olunan ülkenin bayrağı çekilir.

Misafiri olunan ülkenin bayrağına da saygı göstermek gerekir. Adı üstünde, Nezaket Bayrağı olarak bilinen bu bayrağın boyu, göze hoş görünecek şekilde tekne boyuyla orantılı olmalı, uzaktan iyi seçilmeli, eskidikçe, yıprandıkça, yenisiyle değiştirilmelidir. 

Acil durum veya başka gemilerle haberleşme hali dışında, Karantina bayrağı ve misafir olunan ülke bayrağından başka hiçbir bayrak, fors veya flama seyirde gurcatalardan herhangi birisinde taşınmaz.

Teknesinde yabancı uyruklu misafiri olan tekneler, nezaketen iskele gurcatada bahsi geçen ülkenin bayrağını gösterebilirler.

Gurcata en alt gurcata olarak ifade edilir. Birden fazla direği olan teknelerde en alt gurcata hangi direkteyse fors/flama burada gösterilir.

Bayrak, teknelerin iç ve dış yüzeylerine (bordalarına, yaşam mahallerine, kamara kenarlarına) boyayla boyanamaz, folyo olarak yapıştırılamaz, resmedilemez, bir başka deyişle; Türk Bayrağı, hangi türden olursa olsun eşya üzerine boyanamaz/resmedilemez. Türk bayrağının boyanabileceği tek yer sivil uçakların yön dümenidir. Şu kadar ki Bayrak oraya da yasal oranlar (1x1,5) esas alınmaksızın, sadece al zemin üzerine doğru şekilde çizilmiş Ay-Yıldız’ın boyanmasıyla resmedilebilir.

Genel bir uygulama (teamül) olarak ve kimi istisnalarla, yarışan teknelerde ulusal bayrak taşınmaz; yarış kurallarının belirlediği yerlerde sınıf bayrakları taşınır. Ne var ki, yarışın başka ülkelerin sularından geçmesi veya bir başka ülke limanında son bulması halinde, o ülke sularında, karantina bayrağıyla birlikte ulusal bayrağın taşınması gerekeceği doğaldır.

Yasaların ortak tanımı göz önüne alındığında, kürekle yürütülen sandallar gibi küçük sürat botlarının da Bayrak taşımalarının zorunlu olmayacağı anlaşılır.

Türk Bayrağı, onu taşıyan araca veya sahibine değil, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının tümüne aittir, ortak varlıktır, saygıyla, özenle, taşınması esastır; yırtık, delik, tirfillenmiş, soluk, taşınması, yerlere, araçlara, çatılara, duvarlara, boyanması, benzetme şekiller yapılması hoş değildir.

Teknenin taşıyacağı bayrağın büyüklüğü konusunda bir standart yoksa da bayrağın tekne boyuyla orantılı olması beklenir. Örnek olarak teamüle dayalı bayrak uzunluk ölçüsü verilebilir. Buna göre Bayrak boyu, tekne boyunun her 30 santimetresine (yaklaşık 1 foot/ayak/kadem) 2,5 santimetre (yaklaşık bir inç/pus) olarak seçilir. Örneğin boyu 15 metre olan bir teknenin taşıyacağı bayrağın uzunluğu 1,25 metre olacaktır. Şu kadar ki sert havalarda veya yüksek süratli teknelerde daha küçük boy bayrak da taşınabilir.

Türk Bayrağı standart ölçüleri “uzunluk = genişlik x 1,5” olarak saptanmıştır. Boy kademeleri 50 santimetre ve ara katları şeklindedir. Buna göre Bayrak boyları örneğin 75, 105, 120, 150, 225, 300 santimetre olacaktır. Bu bağlamda yukarıdaki paragrafta 1,25 metre olarak hesaplanmış Bayrak yerine bir boy büyüğü olan 1,50 metre boyunda bir Bayrak taşınması uygun olacaktır.

Direk tepesinde veya gurcatada gösterilen işaret flamaları, klüp forsları veya özel flamaların kıç gönderinde gösterilen Bayrak boyunun yarısı olarak hesaplanması genel uygulamadır.

Yukarıda sayılan ve kısmen de teamüle uygun hususların uygulanmasında Türk Bayrağı Kanunu ve Türk Bayrağı Tüzüğü hükümleri saklıdır.

Açıklama 3:

Bayrağın hangi araçlarda taşınabileceğini bilmek, onun yanlış kullanılmasını, önlemek bakımından önemlidir. Türk Bayrağı sadece 6 tür araçta taşınabilir:

Cumhurbaşkanı’nın makam aracı,

Valilerin makam araçları,

Ulusal bayramlarda ve Valinin bulunmadığı hudut görüşmelerinde Kaymakamların makam araçları,

Yurt dışında görevli Büyük Elçilerimizin görevli oldukları ülkede kullandıkları makam araçları,

Gemiler/tekneler ve

Sadece yön dümeni üzerine boyayla resmedilmek koşuluyla sivil uçaklarımız.

Türk Bayrağı, sayılan bu 6 araç türü dışında başka hiçbir özel veya resmî araçta taşınamaz. Bunun dışında, örneğin eşya üstüne boyamak, örtü olarak sermek, çamurluklara, kapılara, tavanlara, camlara asmak, araç plâkalarına boyamak, çamur ve pisliğe maruz bırakmak, araçlarda fren lambası şeklinde veya arka cam gölgeliği olarak kullanmak gibi haller, bayrağın saygı ve özenle kullanılmasıyla bağdaşmaz.

Teoman Arsay'ın katkılarıyla hazırlanmıştır.

Kaynak: Amatör Denizcilik Federasyonu Kurumsal İnternet Sitesi ve wikiderya.org'dan yararlanılmıştır.